Gekrompen hoofd

Menselijke resten, plantenvezels, herkomst onbekend, ongedateerd.

Een gekrompen hoofd is niet zomaar een trofee. Het dient niet om een overwinning te herdenken of zoals bij een amulet, om in de gunst te komen van een of andere geest of voorvader. We zijn er niet alleen door gefascineerd vanwege het exotische karakter, maar ook omdat de manier waarop het gemaakt wordt, wanneer deze verkeerd begrepen wordt of wanneer het een karikatuur wordt, afkeer kan opwekken. De betekenis van het object is dubbelzinnig. Het gaat om een statisch, eventueel decoratief, object, dat in ieder geval losgerukt is van zijn oorspronkelijke functie. Maar het is afkomstig van een individu, een mens, dus er moet respectvol mee worden omgegaan. Het maken van gekrompen hoofden was oorspronkelijk een gebruik bij de Jivaro-cultuur in de Amazone. Overigens wordt de term Jivaro door de oorspronkelijke bevolking verworpen en niet in dank afgenomen, aangezien deze oorspronkelijk Spaanse term ‘wilden’ of barbaren’ zou betekenen. Het gebruik van gekrompen hoofden heeft te maken met een manier van oorlogsvoering bij de Jivaro: de onderlinge strijd tussen stammen. Deze strijd heeft tot doel om de macht te verkrijgen over andere stammen met het oog op voorspoed en het behoud van de vruchtbaarheid, in de letterlijke betekenis, van de eigen stam. Het ritueel van het gekrompen hoofd heeft tot doel het ‘vangen’ van identiteiten van buiten de stam. Het gaat om de afgehakte hoofden van de gevangengenomen vijanden. Door middel van dit ‘vangen’ kunnen nieuwe identiteiten worden gevormd binnen de stam. Deze nieuwe identiteiten, zijn de kinderen die nog geboren zullen worden. Het gekrompen hoofd legt dus een verband tussen dood, vruchtbaarheid en voortplanting.

Het gekrompen hoofd dat wordt bewaard in Jehay is nooit gebruikt in een rituele context en maakt deel uit van honderden, zo niet duizenden, hoofden die in Amerika werden vervaardigd en naar de overkant van de oceaan werden gebracht om te dienen als decoratie van de interieurs van westerse verzamelaars. Overigens toont de overvloedige haarimplantatie en de textuur van de gezichtsbeharing en het hoofdhaar dat het hoofd wel zeker afkomstig is van Afrika bezuiden de Sahara. Het hoofd is dus vervaardigd uit het lichamelijk overschot van een slaaf of de nakomeling van een slaaf. Tot aan de afschaffing in 1888 heeft de slavernij in Brazilië namelijk gezorgd voor de ontheemding van miljoenen personen van Afrikaanse origine. Na hun vrijlating uit de slavernij bleven de Afrikanen, hun nakomelingen of de mensen van gemengd ras, die ‘Mulattos’ werden genoemd, behandeld worden als tweederangsburgers. Armoede, uitbuiting en uitsluiting waren aan de orde van de dag. Het gekrompen hoofd dat in Jehay bewaard wordt, is dus het gevolg van een verschrikkelijke en complexe geschiedenis.